به گزارش پایگاه خبری جهادپرس، این پایگاه خبری تحلیلی در نظر دارد تا فرارسیدن روز انتخابات مجلس شورای اسلامی هر روز به تعدادی سئوال در خصوص انتخابات اسفند ۹۸ پاسخ دهد.

جایگاه مردم در انتخابات

۱- مشارکت سیاسی چه معنایی دارد و از چه اشکالی برخوردار است؟

در دنیای امرور زندگی اجتماعی با مشارکت همگانی شهروندان معنا می‌یابد که در این میان عالی‌ترین سطوح مشارکت را می توان در «مشارکت سیاسی» جستجو کرد. مشکلات سیاسی یکی از شاخصه های مهم توسعه سیاسی است در ادبیات سیاسی امروز جهان نظام های سیاسی مختلف را نسبت به تو و دایره مشارکت به نظام های سیاسی استبدادی تا دموکراتیک تقسیم می کنند.

مشارکت سیاسی فعالیت داوطلبانه اعضای جامعه در شرکت مستقیم و غیرمستقیم در سیاستگذاری عمومی و انتخاب کارگزاران است. این مشارکت سطوح گوناگونی دارد که تحقق آن در نظام های سیاسی مختلف مبتنی بر شرایط سیاسی_اجتماعی آن کشورهاست. در مجموع سطوح زیر را می توان برای مشارکت سیاسی برشمرد:

۱- یک حق رای و شرکت در انتخابات

۲- حق فعالیت سیاسی و عضویت در احزاب و گروه های سیاسی

۳- حق کاندیداتوری در انتخابات

۴- دخالت در تصمیم گیری های کلان و تغییرات ساختاری

در همین سطوح، وجود برخی از صلاحیت‌ها ضروری به نظر می‌رسد. هر چه سطح مشارکت و تاثیرگذاری و سیاست افزایش یابد،  باید انتظار داشت که به همان اندازه شاخصه‌ها صلاحیت ها بالا رفته و بدین معنا جمع کمتری از افراد می‌توانند به بالفعل درآن سطح از مشارکت نقش آفرین باشند مگر آنکه قبل از آن صلاحیت های لازم را کسب کنند.

شرکت در انتخابات از عام ترین، سهل ترین و کم هزینه ترین نوع مشارکت سیاسی است و یکی از معیارهای مناسب برای کشف میزان مشارکت سیاسی مردم ولو به شکل کمی آن استو تا حدودی انگیزه ها و عوامل تشدید کننده مشارکت، همچنین موانع مشارکت مردم را در عرصه فعالیت‌های سیاسی نشان می‌دهد. انتخابات هرچند اولین سطح مشارکت سیاسی است؛ اما از آنجا که فراگیرترین سطح آن به شمار می‌آید، مهمترین آن نیز هست و یکی از ملاک ها و معیارهای مهم برای ارزیابی سلامت نظام های سیاسی بر شمرده می‌شود.

۲- در جمهوری اسلامی رای ملت از چه جایگاهی برخوردار است؟

جمهوری اسلامی نظام سیاسی است که مبتنی بر آموزه های اسلامی و متکی بر اراده های توده های ملت شکل گرفته است. نقش کلیدی ملت در نظام اسلامی را می توان در جلوه های مختلف از نظام اسلامی  مشاهده کرد. نقش مردم در شکل‌گیری انقلاب اسلامی، شکل گیری نظام سیاسی جمهوری اسلامی، مکلف بودن مسئولان در برابر مردم، بهره برداری از فکر و عمل مردم در اعتلای کشور و نقش مردم در انتخاب مسئولان، نمادهای تجلی جایگاه ملت در نظام اسلامی است.

در این میان نقش ملت در انتخاب مسئولان، نمادهای تجلی گاه مردم سالاری در جمهوری اسلامی است.در چهار دهه گذشته، کم و بیش هرسال یک انتخابات با حضور حداکثری ملت برگزار و صدها میلیون رای به صندوق‌ها ریخته شده است و هیچ مسئول نیست که با انتخاب ملت به قدرت نرسیده باشد. این حقیقتی است که رهبر معظم انقلاب اسلامی به آن چنین اشاره می کنند: «امروز در جمهوری اسلامی همه مقاماتی که به نحوی در کار مردم دخالت دارند مستقیم یا غیر مستقیم منتخب خود مردم حتی رهبری یعنی در نظام اسلامی را دارا بودن معیارها کافی نیست؛ بلکه انتخاب مردم هم شرط لازم است و بدون انتخاب مردم امکان ندارد.»(۱۳۷۰/۱۱/۱۳)

در این نگاه همانطور که در عبارات فوق آمد رای ملت در مشروعیت بخشی مسئولان نظام اسلامی نقش داشته و وجود صلاحیت ها شرط لازم برای قرار گرفتن در مسند قدرت بوده ولی شرط کافی نیست! به واسطه وجود صلاحیت فرد را صاحب حق نمی کند، بلکه حق حاکمیت وقتی جاری می شود که صاحب صلاحیت از طریق مشروع حکومت برسد و این راه مشروع در نظام مردم سالاری عبور از کانال انتخاب و رضایت ملت است.

ایشان در عبارتی به صراحت اعلام می‌دارند: «در قانون اساسی، توزیع قدرت به نحوه منطقی و صحیح وجود دارد و همه مراکز قدرت هم، مستقیم یا غیر مستقیم با رای مردم ارتباط دارند و مردم تعیین‌کننده تصمیم گیرنده هستند اگر مردم حکومتی را نخواهند، این حکومت در واقع پایه مشروعیت خودش را از دست داده است. نظر ما درباره مردم این است.»(۱۳۷۷/۱۲/۴)

ایشان در عباراتی در تبیین معنای «مردمی بودن» حکومت و جایگاه رفیع «رای ملت» در آن چنین می فرمایند: «مردمی بودن» حکومت اسلامی به این معناست: که یکی اینکه مردم در اداره و تشکیل حکومت و تعیین حاکم و شاید در تعیین رژیم حکومتی و سیاسی نقش دارند. دیگر آنکه حکومت اسلامی در خدمت مردم است، آنچه برای حاکم اسلامی مطرح است، منافع عامه مردم است و منافع اشخاص یا قشر و طبقه معین.

اسلام به هر دو معنا دارای حکومت مردمی است اما تا وقتی که حکومت مردمی به معنای اول تامین نشود و مردم در حکومت نقشی نداشته باشند، نمی‌شود گفت حکومت، مردمی و در خدمت مردم است. این ادعا که یک حکومت بدون آنکه با مردم خود ارتباط مستقیم داشته و به آرای مردم متکی باشد، خود را مردمی بشمارد، ادعای پذیرفتنی نیست. نمی ‌توانند ثابت کنند که مردمی اند، ایران چون حکومت های تحمیلی هم خود را مردمی قلمداد می کنند.

البته در این نگاه خاستگاه و اعتبار رای ملت نه همچون نظام های سیاسی غرب مبتنی بر قرار اجتماعی، بلکه مبتنی بر آموزه‌های اسلامی بنا نهاده شده است.

۳-حضرت امام (ره) فرمودند، میزان رای ملت است. مبنای این سخن چیست؟

با پیروزی انقلاب اسلامی مردم به خانه‌های خود بازنگشتند و زمان امور را به نخبگان و سیاسی آن نسپردند تا آنها برایشان تصمیم بگیرند و آنها تنها در وضعیت انفعالی نظاره گر مسائل باشند.

این جهت گیری برخاسته از نگاه رهبری الهی بود که در راس این نهضت قرار داشت ایشان با تمام وجود به ملت خویش باور داشتند به همین دلیل از روز اول پیروزی نهضت کار را به مردم سپردم و از آنها خواستند تا در گام به گام فرآیند شکل‌گیری نظام رای خود را اعلام کنند.

همه پرسی جمهوری اسلامی، انتخابات مجلس خبرگان، همه پرسی قانون اساسی، انتخابات مجلس شورای اسلامی و انتخابات ریاست جمهوری، در دو سال ابتدایی شکل گیری این نظام سیاسی با حضور پرشکوه مردم همراه بود به نظام سیاسی مبتنی بر خواست و رای ملت قانونی شد.

حضرت امام (ره) در آستانه شکل‌گیری مجلس خبرگان با صراحت اعلام می‌دارند، اعضای مجلس خبرگان تنها وکیل ملت بوده و قانون تدوین شده باید به تایید ملت برسد؛  چرا که «میزان رای ملت است  یک وقت خودش رای می دهد، این اساس، یک وقت یک عده‌ای را تعیین می‌کند که آنها رای بدهند، آن در مرتبه دوم صحیح است، والا مرتبه اول، حق مال خود ملت است.»(۱۳۵۸/۳/۲۵)

حضرت امام رحمه الله  با صراحت ضمن مذمت هرگونه رفتار استبدادی و تاکید بر این که اسلام به ما اجازه نداده است که دیکتاتوری بکنیم! اعلام می‌دارند: «ما تابع آرای ملت هستیم. ملت ما هر طوری رای داد ما هم از آنها تبعیت می‌کنیم ما حق نداریم خدای تبارک و تعالی به ما حق نداده است، پیغمبر اسلام به ما حق نداده است که ما با ملت مان یک چیزی را تحمل بکنیم، بلکه ممکن است گاهی وقت ها ما یک تقاضای از آنها بکنیم، تقاضایی که خادم یک ملت از ملت می کند، لکن اساس این است که مسئله دست من و امثال من نیست و دست ملت است.»(۱۳۵۸/۸/۱۹)

این تعابیر به خوبی جایگاه رفیع مردم را در اندیشه حضرت امام رحمت الله نشان می دهد حکایت از آن دارد که در نخبگان برتر از رای ملت نیست و در نهایت این مردم هستند که باید برای سرنوشت خود تصمیم بگیرند!