به گزارش پایگاه خبری جهادپرس،جنس سینمای حاتمی کیا، به گونه ای است که همیشه موافقان و مخالفان سرسختی به همراه داشته است. سینمایی آرمان گرا به همراه قهرمان هایی که رگه هایی از اعتراض در قامت آن ها موج می زند. از «سعید از کرخه تا راین» و «حاج کاظم آژانس» و «مرتضی موج مرده» تا «به نام پدر» و «گزارش یک جشن»ی که هیچ گاه رنگ اکران به خود نگرفت و همین اواخر با «بادیگارد» و این آخری یعنی «خروج»؛ ابراهیم را کارگردانی اعتراضی برای دوست داران سینما معرفی کرده است. اعتراض به ارزش هایی که با گذشت زمان، رنگ غفلت به خود گرفته اند و نیاز به تلنگری برای آشتی دوباره با آن ها و چه زبانی مهربان تر و گزنده تر از سینمای ابراهیم حاتمی کیا.

فیلم سینمایی «خروج» آخرین ساخته ابراهیم حاتمی کیا به دلیل ویروس «کرونا» و تعطیلی سینما سر از اکران آنلاین درآورد. حالا که بیش از یک ماه از اولین روز اکران این فیلم در وی او دی ها می گذرد، به سراغ دوتن از منتقدین سینما رفتیم تا نقدی بر «خروج» حاتمی کیا داشته باشیم. جبار آذین، منتقد سینما و تلویزیون معتقد است که خروج جزء آثار تماشایی حاتمی کیاست و برآیند این فیلم تنها به دست کسی مانند حاتمی کیا می توانست این گونه رقم بخورد و در غیر این صورت این سوژه می توانست در دستان کارگردانی که پایبند به آرمان ها و ارزش های اجتماعی نیست؛ بی شک تبدیل به یک فیلم ضدملی و ایرانی شود. بر خلاف نظر او، ایزد مهرآفرین، خبرنگار و منتقد سینما خروج را ضعیف ترین فیلم حاتمی کیا می داند و می گوید چون عوامل فیلم می دانستند که در صورت اکران در سینما با شکست گیشه مواجه خواهند شد، به ناچار تسلیم اکران آنلاین این فیلم شده اند....

این فیلم داستان گروهی از کشاورزان روستایی را روایت می‌کند که شرکت سهامی آب، هنگام تخلیه سد آب شور به اشتباه آب را روانه زمین‌های کشاورزی آنها می‌کند و باعث خرابی تمامی محصولات آنها می‌گردد. آنها پس از آن که از طریق مسئولین سد، دهیار، بخشدار و امام جمعه موفق به حل مشکل‌شان نمی‌شوند، تصمیم می‌گیرند که نزد رئیس‌جمهور بروند و مشکل‌شان را با او در میان بگذارند. این گروه با تراکتور از روستای خود به سمت تهران عازم می‌شوند و طولی نمی‌کشد که خبر سفر آنها در تمام رسانه‌ها پخش می‌شود و این موضوع باعث ایجاد محبوبیت و مشکلاتی برای آنها می‌گردد....

کارگردان، خالق یک اثر و مسئول موفقیت و یا شکست یک فیلم به لحاظ تکنیک در نگاه اول است. کارگردانی «خروج» را چگونه تحلیل می کنید؟

جبار آذین: ابراهیم حاتمی کیا از چهره های شاخص و متعهد سینمای ارزشی کشور است. در کارنامه سینمایی او فیلم ها و مجموعه های تلویزیونی قابل تامل و مانا کم نیست، او که مسیر پر تلاشی را برای رسیدن به جایگاه سینماگران ممتاز کشور طی کرده اکنون به عنوان یکی از امیدهای سینمای انقلاب اسلامی در عرصه سینمای ملی ایران مطرح است. جدیدترین ساخته این فیلم ساز که به دلایل شرایط ویژه اجتماعی و همه گیر شدن ویروس کرونا به صورت آنلاین و سینما ماشین در معرض دید و قضاوت عموم قرار گرفته، گرچه بهتر از برخی از آثار پیشین این فیلمساز نیست اما از منظر کارگردانی همچنان دارای قوت و قدرت ساختار، تحرک در میزانسن، بازی ها و دوربین ها و هدایت خوب بازیگران و شکل دهی دراماتیک مضامین مهم فیلم خروج است؛ به عبارتی حاتمی کیا در خروج هم به عنوان کارگردان قدر ظاهر شده؛ گرچه آثار بهتری را هم در مقام کارگردان از او دیده ایم، ولی خروج به دلیل مضمون متمایز و ساختار خوب سینمایی جزء آثار تماشایی این فیلمساز محسوب می شود.

ایزد مهرآفرین: کارگردانی مجوعه تمام عواملی است که در یک فیلم دخیل است؛ از صدابرداری و طراحی صحنه گرفته تا بازیگری و فیلمبرداری را یک شخص به نام کارگردان هدایت می کند که به آن کارگردان می گویند. اگر بخواهیم کلی بگوییم خروج کارگردانی خوبی ندارد برخلاف این که خیلی ها این بحث را می کنند که مشکل از فیلمنامه است، به نظر من خروج جدا از فیلمنامه مشکل کارگردانی دارد و این که فیلم جاده ای است یا پلان های جاده ای دارد دلیل بر این که کارگردانی خوبی دارد نمی شود. شاید بتوان گفت خروج از لحاظ کارگردانی ضعیف ترین فیلم ابراهیم حاتمی کیا است.

بازی بازیگران را چور دیده اید؟ به خصوص بازی فرامرز قریبیان که نقش اصلی فیلم را برعهده دارد؟

جبار آذین: یکی از امتیازهای مهم فیلم خروج گزینش بازیگران بر مبنای شخصیت های پردازش شده اصلی این فیلم است. حاتمی کیا با انتخاب برخی بازیگران صاحب نام و با تجربه مانند فرامرز قریبیان توانسته افزون بر گرفتن بازی فوق العاده از این بازیگر درخشان سینمای ایران در انتقاد و القای مفاهیم و مضامین غنی فیلم خود به توفیق مناسب و شایسته اجتماعی برسد. فررامرز قریبیان از بازیگران شاخص سینمای ایران است که در این اثر هم توانسته با هدایت درست کارگردان یکی از بهترین بازی های خود را به تماشا بگذارد.

ایزد مهرآفرین: بازی ها به نظرم باسمه ای است و در حد انتظار مخاطب از بازیگران نیست. چند پیرمرد که در جاده شخصیت اصلی را همراهی می کنند و یک جوان که با تراکتور تک چرخ می زند، این ها هیچکدام بار دراماتیک ندارند و بی معنی است.

جنس سینمای حاتمی کیا به گونه ای است که غالبا با خلق قهرمان همراه می شود. به نظرتان این بار حاتمی کیا در خلق قهرمان و شخصیت پردازی درست موفق بوده؟

جبار آذین: شخصیت سازی در سینمای ایران یکی از مهمترین مواردی است که عموما دچار غفلت واقع شده است. به عبارتی درک درستی از شخصیت پردازی در سینمای ایران به نسبت وجود ندارد چرا که پردازش شخصیت تنها یک بعد از شخصیت سازی در سینما و آثار سینمایی است که اغلب به پردازش شخصیت ها توجه می شود اما ابعاد مهم شخصیت سازی که ارائه و نمایش اعتقادات قلبی و مسائل درونی شخصیت ها است به صورت کمرنگ ارائه شده و در نتیجه شخصیت ها دارای ویژگی شخصیتی کامل نیستند؛ حاتمی کیا با آنکه در فیلم های خود با موضوع ها و شخصیت های آثارش به نوعی زندگی می کند و آن ها را می شناسد و برای خود او کاراکترها ملموس هستند اما در فیلم خروج به چند شخصیت اصلی عنایت خاص شده و شخصیت های فرعی همچنان در فرع قرارگرفته اند. علت اصلی این مسئله هم موضوع مهم و اجتماعی به نوعی انتقاد اجتماعی مطرح شده در این فیلم است که پردازش ماجراهای آن از زاویه یک یا دو شخصیت اصلی به تماشاگر انتقال می یابد، در هر حال این فیلم هم به دلیل وجود یک یا دو شخصیت اصلی خوب و باورپذیر و همچنین بازی های خوب بازیگران توانسته مخاطب را با آنها و موضوع های مختلف و حرکت گسترده اعتراضی قانونمند این فیلم همراه کند.

ایزد مهرآفرین: به نظرم با توجه به این که بازی فرامز قریبیان خوب است ولی حتی در خلق قهرمان هم موفق نیست چون نه بازی خوب قریبیان و نه شخصیتی که در فیلم دارد هیچکدام کمکی به فیلم نمی کند، تلاش کرده است که یک قهرمان باشد ولی به نظر من هیچوقت به آن هدفی که فیلمساز دارد و مخاطب به دنبال آن قهرمان است نرسیده است. اگر هم برسد یک قهرمان دست و پا شکسته است.

خروج چون روایت یک داستان واقعی است، به نظر دست و پای کارگردان را در ارائه خلاقیت ها (اشاره به پایان بندی فیلم) بسته است. با این وجود حاتمی کیا در خروج توانسته در ارائه داستان موفق باشد؟

جبار آذین: معمولا آثار موفق بر مبنای واقعیت های جامعه و نگاه به زندگی واقعی مردم باید شکل بگیرد چرا که وظیفه و رسالت اصلی فیلم و سینما ارائه آثار مخاطب و مردم پسند است، در این تولیدات باید نوع زندگی و مشکلات مردم به نوع هنرمندانه ای به تصویر کشیده شود، در خروج هم حاتمی کیا بر مبنای یک واقعه طبیعی و اجتماعی داستان فیلم خود را شکل داده است، این واقعیت گرایی گرچه ممکن است برای برخی از فیلمسازان ما به دلیل ضعف دانش اجتماعی یا دور زدن قانون و قانون گریزی شکل هایدیگری  به خود بگیرد اما حاتمی کیا با توجه به وفاداری او به نظام کشور و ارزش های جاری در ایران اسلامی شکل مقبول به خود گرفته و موضوعی که می توانست در دست مخالفان و اپوزوسیون تبدیل به یک اعتراض اجتماعی بی بند و بار باشد در فیلم خروج حاتمی کیا در قالب یک حرکت مردمی به حق که در مسیر درست قانونی اعتراضات خود را بازگو می کنند در آمده است و این امتیازی برای حاتمی کیا است که توانسته با استفاده درست از مسائل واقعی ارائه واقعیت های آشنای زندگی افراد در قالب نظام کشور مسائل انتقادی، اجتماعی کاراکترهای فیلم را بازگو کند بدون آن که به شخصیت، قوانین، عرف و شرع جامعه خللی وارد شود و این تنها می توانست کار فیلمسازان ارزشی کشور چون حاتمی کیا باشد در غیر اینصورت این موضوع می توانست در دستان یک کارگردانی که پایبند به آرمان ها و ارزش اجتماعی نیست تبدیل به یک فیلم ضدملی و ایرانی شود.

ایزد مهرآفرین: چون داستان واقعی است، اتفاقا خیلی می توانست  به فیلمسازکمک کند. مگر ارتفاع پست برگرفته از یک داستان واقعی نیست، خیلی از فیلم هایی که داریم آن بستر قصه شان می تواند در فضای واقعی باشد، مثلا شبی که ماه کامل شد یک قصه وقعی دارد ولی یک کارگردانی تر و تمیز دارد، خود حاتمی کیا هم نمونه های خوبی دارد مانند ارتفاع پست که داستان واقعی دارد اما آنجا  با یک کارگردانی سروشکل دار و مقتدر مواجه می شوید اما در خروج همه چیز از دست رفته است.

به هر دلیل خروج سر از اکران آنلاین درآورده است. پیش بینی شما ( در حالت عادی و اکران سینما) از استقبال مخاطبین چه بود؟

جبار آذین: هیچ حرکت خلاقانه و جدیدی مانند آن چه که سازمان اوج متولی و پیش آهنگ آن شده نمی تواند جای نمایش فیلم در سینماها را بگیرد، با این حال نمایش آنلاین خروج و فیلم های دیگری که از آن تبعیت کرده اند نشان می دهد که علاقه مندان در هر شرایطی برای تماشای فیلم های خوب مشتاق هستند و از آن استقبال می کنند ولی این که اکران فیلم های سینمایی در کشور ما به دلیل مناسبات غلط حاکم بر مدیریت سینما و مافیا بر اکران با مشکلات فراوان رو به رو است چنان چه شرایط مناسب باشد و تبلیغات شایسته صورت گیرد و به نوعی اکران فیلم ها از مسیر سلامت عبور کند بدون آن که سینمادارها، دفاتر پخش و تبلیغات دچار فشار از سوی برخی منافع داران و مقام داران در سینما و باندهای مافیایی نشوند اکران فیلم های سینمایی می توانند با استقبال رو به رو شوند به همین امتداد فیلم حاتمی کیا چنانچه در سالن های سینما در شرایط بهینه اکران می شد می توانست مخاطبان انبوه خود را به سالن های سینما بکشاند و با استقبال مردمی رو به رو شود.

ایزد مهرآفرین: به نظر من این فیلم در اکران عادی اتفاق خاصی برایش نمی افتاد، اصلا یکی از دلایلی که فیلم را به صورت آنلاین اکران کردند این بود که برآورد تهیه کنندگان و سازندگان فیلم این بود که این فیلم در اکران اتفاقی برایش نمی افتد چون سینما مختصاتی دارد که مخاطب به دیگران توصیه می کند که فیلم را ببینند یا خیر. نه فقط فیلم خروج بلکه بقیه فیلم هایی هم که آنلاین اکران می شوند مانند طلا با استقبال خوبی مواجه نمی شوند، اساسا این ها فیلم هایی نیستند که در سینما اتفاق خوبی برایشان بیافتد، شما زمانی می توانید بگویید سینمای آنلاین کاری کرده است که فیلمی که قرار بوده در سینما بفروشد در اکران آنلاین هم موفق باشد.

در دوران پس از انقلاب، شاید هیچ وقت یک نسخه درست اعتراض مردمی به مشکلات، ارائه نشده باشد. سینما هنری است که می تواند با نگاهی متفاوت جلودار حرکت های مردمی باشد. خروج توانسته و خواسته که یک نسخه درست اعتراضی ارائه دهد؟

جبار آذین: خروج دقیقا در چارچوب تفکرات و بینش های حاتمی کیا ساخته شده است، حاتمی کیا حتی در برابر اعتراضات مخالفان خود اعلام کرد که من یک فیلمساز وابسته ام، وابتسگی او از زاویه تعلقات این کارگردان به ارزش ها و آرمان های کشور و قواعد نظام جمهوری اسلامی است و طبیعی است که چنین  فیلمسازی در همان فضا به تولید آثار سینمایی می پردازد حتی اگر از جانب برخی منتقدان معترض و مخالفان حاتمی کیا این فیلمساز  متهم شودکه برای حاکمیت فیلم می سازد؛ این نوع فیلمسازی در جهان سینما تازگی ندارد و فیلمسازان فراوانی با وفاداری به ارزش ها و اهداف سیاسی اجتماعی کشور فیلم ها ساخته اند، حاتمی کیا هم گر چه کوشیده است وفاداری خود را به مسائل جامعه و دستاوردهای انقلاب، دفاع مقدس و مقاومت کشور نشان دهد ولی این بدان معنا نبوده است که از انتقادهای سازنده در آثار خود دوری کند، ما بسیاری از کارهای این فیلمساز را هم دیده ایم که فیلمساز کوشیده در آن ها از زاویه سلامت و انتقاد سازنده مسائل اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را به نقد و تحلیل در فیلم های خود بگنجاند، این از عوامل توفیق حاتمی کیا است و این که صرفا با انگ یک فیلمساز حکومتی بخواهند هنرمندی را از صحنه دور کنند نه تنها حرفه ای و تخصصی نیست که اخلاق مدارانه هم نیست چرا که ما باور داریم هنرمند باید در یک فضای سلامت و تعامل آمیز حرف های خود را محترمانه با مخاطب در میان گذارد، حالا ممکن است یک فیلمساز مانند حاتمی کیا آثار خود را در قالب باورهای اجتماعی و نظام کشور عنوان کند و دیگری با پررنگ کردن زاویه انتقادی مسائل اجتماعی و خانوادگی و یا شخصی در فیلم های خود؛ در هر حال حاتمی کیا به عنوان یک فیلمسازی که برخی از مسائل کشور را به شیوه انتقادی اجتماعی به سلامت عنوان می کند، فیلمساز شایسته و موفقی محسوب می شود.

ایزد مهرآفرین: من به سینما از این منظر نگاه نمی کنم که یک فیلم اعتراضی هست یا نه، حمایتی هست یا نه و یا در نقد یک جریان خاص است یا خیر، در ابتدا باید یک فیلم خوب باشد یعنی باید شما با یک فیلم خوب مواجه شوید که بتوانید از دیدن آن لذت ببرید، بعد اگر آن فیلم دارای یک حرفی است به آن دقت کنید، شما می توانید یک فیلم خیلی بد بسازید اما بگویید اعتراضی است.

گفت و گو از : احسان رستمیان